ناهمگنی واریانس صفات تولید شیر و چربی در مناطق مختلف آب و هوایی ایران و تأثیر آن بر تغییر رتبه گاوهای هلشتاین

چکیده سابقه و هدف: در بیشتر مدل‌های حیوانی استفاده شده برای ارزیابی ژنتیکی حیوانات، فرض می‌شود که واریانس‌های ژنتیکی و باقیمانده در محیط‌ها و ژنوتیپ‌های مختلف همگن هستند ولی در شرایطی که داده‌ها از محیط‌های مختلف و یا در زمان‌های متفاوت بدست می‌آیند، چنین فرضی ممکن است نادرست باشد. در مطالعات متعددی ناهمگنی واریانس‌های ژنتیکی، باقیمانده و فنوتیپی براساس عوامل مختلف نظیر ناحیه جغرافیایی، سطح تولید و گله برای صفات تولیدی گزارش شده است. از آنجایی که انتخاب در برنامه‌های اصلاح نژاد انتخاب براساس ارزش‌های اصلاحی برآورد شده می‌باشد، نادیده گرفتن ناهمگنی واریانس‌ها نتایجی از قبیل انتخاب نادرست، کاهش پیشرفت ژنتیکی مورد انتظار و کاهش بازدهی برنامه‌های اصلاح نژادی را به همراه خواهد داشت. هدف از پژوهش حاضر بررسی همگنی یا ناهمگنی واریانس‌ها برای صفات تولید شیر و مقدار چربی در مناطق مختلف آب و هوایی ایران و همچنین تأثیر روش‌های مختلف تبدیل داده‌ها بر کاهش و یا رفع احتمالی ناهمگنی واریانس‌ها و تأثیر آن بر تغییر رتبه‌بندی حیوانات برتر در جمعیت گاوهای هلشتاین ایران بود. مواد و روش‌ها: در این پژوهش از رکوردهای شیر و چربی گاوهای هلشتاین که طی سال‌های 1362 تا 1392 به وسیله مرکز اصلاح نژاد دام و بهبود تولیدات دامی کشور ثبت شده بودند، استفاده شد. داده‌های مربوط به صفات تولید شیر و چربی برای 305 روز دوره شیردهی و دو نوبت دوشش در روز تصحیح شده بود. داده‌ها براساس ناحیه جغرافیایی به سه گروه دسته‌بندی شدند و برای بررسی ناهمگنی واریانس‌ها از آزمون بارتلت استفاده شد. برای رفع ناهمگنی واریانس‌ها از روش‌های تبدیل لگاریتمی، جذری و باکس-کاکس استفاده شد. ارزش‌های اصلاحی برای داده‌های خام و تصحیح شده و همستگی‌های رتبه‌ای اسپیرمن بین ارزش‌های اصلاحی برآورد شده برای ارزیابی تغییر رتبه حیوانات نر و ماده ممتاز تحت درصدهای مختلف انتخاب برآورد شدند. یافته‌ها: نتایج آزمون بارتلت برای صفات تولید شیر و مقدار چربی در سه دوره شیردهی معنی‌دار بود که نشان‌دهنده ناهمگن بودن واریانس‌ها است. روش تبدیل باکس-کاکس به ترتیب در دوره‌های شیردهی اول و سوم منجر به همگن شدن واریانس‌های تولید شیر و چربی شد. وراثت‌پذیری‌های برآوردشده پس از تبدیل داده‌ها در دامنه‌ای از 114/0 تا 234/0 برای تولید شیر و 161/0 تا 193/0 برای چربی بود که نسبت به داده‌های تبدیل نشده اندکی بالاتر بود. میانگین تغییرات رتبه حیوانات مشترک در یک درصد گاوهای ماده برتر بیشتر از پنج درصد گاوهای نر برتر بود. تبدیل باکس-کاکس ضمن همگن کردن واریانس‌ها باعث شد که دو و پنج درصد گاوهای ماده و نر ممتاز به ترتیب برای صفات تولید شیر و مقدار چربی از فهرست معمولی خارج شوند. نتیجه‌گیری: براساس نتایج تحقیق حاضر می‌توان نتیجه گرفت که اجزای واریانس صفات تولید شیر و چربی در جمعیت گاوهای هلشتاین براساس نواحی مختلف جغرافیایی ناهمگن هستند و ناهمگنی واریانس بر ارزیابی ژنتیکی و تغییر رتبه گاوهای نر و ماده ممتاز تأثیر دارد. روش تبدیل باکس-کاکس به دلیل رفع ناهمگنی واریانس‌ها و همچنین داشتن بالاترین همبستگی رتبه‌ای و حداقل تغییرات رتبه نسبت به سایر روش‌های تبدیل داده برای تصحیح ناهمگنی واریانس‌ها مناسب‌تر می‌باشد.